نگاهی به مسئله‌ی خوردگی و آسیب‌های سندبلاست
تاثیرپذیری فلزات و آلیاژها از محیط را خوردگی یا زنگ‌زدگی می‌گویند، خوردگی فرآیندی بسیار ناخوشایند است که سرمایه‌های یک کشور و اقتصاد یک ملت را خورده و از بین می‌برد. خوردگی یا زنگ‌زدگی ابعاد گسترده‌ای دارد زیرا هر جا که هوا یا مایعی وجود داشته باشد خوردگی نیز وجود خواهد داشت. فلز کم‌کم از درجه اکسیداسیون صفر تبدیل به گونه‌ای با درجه اکسیداسیون بالا می‌شود و توانایی خود را از دست داده و رو به زوال می‌رود.
برای شناخت صحیح خوردگی و اهمیت آن باید به آسیب‌شناسی صنعت پرداخت زیرا یکی از مهمترین عواملی که گریبان‌گیر رشد صنایع ایران می‌باشد عدم درک عمیق مسئله‌ی خوردگی است. با نگاهی به آمار خوردگی در ایران متوجه زیان عظیم این عدم توجه می‌شویم، ضرر و زیان مستقیم اقتصادی ناشی از خوردگی در سال 1377 در کشور ایران بیش از 1800 میلیارد تومان بوده که در حدود کسر بودجه دولت در همان سال می‌باشد. این عدد در حال حاضر به 86000 میلیارد تومان رسیده است. کشورهای توسعه یافته با استفاده ازعلوم و استراتژی‌های مختلف این ضررها را کنترل کرده و تکنولوژی خود را بروز نداده در انحصار خود نگه‌داشته‌اند، اما کشورهای در حال توسعه مثل کشور ما به دلیل عدم دسترسی به این علوم مهم و اساسی، درگیر رشد درصد خوردگی هستند.
پیشرفت صنعت ساختمان و نیز افزایش جمعیت شهرنشینی در ایران موجب شد تا احساس نیاز بیشتری به ساخت سازه‌های بلند مرتبه بوجود آید. در این میان تمایل به استفاده از سازه‌های فولادی به سبب مزایای آن افزایش یافت. در طراحی و اجرای سازه‌های فولادی باید از دستورالعمل‌های مقررات ملی ساختمان، مبحث دهم که مرجع اصلی طراحی و اجرای سازه‌های فولادی می‌باشد، پیروی کرد که عدم رعایت آنها اشکالاتی جدی در سازه بوجود خواهد آورد. به برخی از این اشکالات به طور خلاصه اشاره می‌گردد:
ایجاد ناهمواری در هنگام بریدن پروفیل، عدم رعایت فاصله مناسب درز جوش، عدم تماس مناسب بین تیر و نشیمن تیر، عدم حمل و انبار مناسب در هنگام مونتاژ، عدم تهیه دستورالعمل جوشکاری، اجرای عملیات جوش بر روی پروفیل‌های زنگ زده، عدم برداشتن گل جوش، عدم رنگ‌آمیزی پروفیل که باعث ایجاد زنگ‌زدگی و خوردگی در پروفیل می‌شود و عدم زیرسازی مناسب قبل از رنگ‌آمیزی، چرا که رنگ‌آمیزی بر روی سطح زنگ‌زده باعث پوسته شدن رنگ و افزایش امکان خوردگی در سازه می‌گردد.
بررسی معضلات سیستم بلاستینگ خصوصاً سندبلاست
متداول‌ترین روش بلاستینگ و آماده‌سازی سازه‌های فلزی برای رنگ‌آمیزی و اجرای کوتینگ‌های مختلف، سندبلاست می‌باشد. از این روش برای زنگ‌زدایی، ماسه‌زدایی و رنگ‌برداری سطوح داخلی و خارجی سازه‌های فلزی استفاده می‌شود. این روش معضلات فراوانی دارد که در زیر به تعدادی از آنها می‌پردازیم:
مهمترین مشکل عملیات سندبلاست، معضلات زیست محیطی آن می‌باشد. خطر این عملیات به علت میزان تراکم خیلی زیاد گرد و غبار است که در حین عملیات ایجاد می‌شود. در تمیزکاری با سندبلاست، از روی سطوح فلزات زنگ‌زده یا رنگ‌زده، ذرات اکسید آهن و ذرات فلزات سمی نظیر ترکیبات سرب، جیوه، روی و کادینوم کنده می‌شود و همین امر خطرات بیماری‌های ناشی از این عملیات را بالا می‌برد. لازم به ذکر است در سال‌های گذشته حداقل ده‌ها مورد مرگ ناشی از سیلیکوزیس در کشور گزارش شده که به علت استنشاق سیلیس موجود در محصولات معدنی رخ داده است اما با این وجود باز هم به بیماری‌های ناشی از این کار و محیط آن توجه لازم نمی‌شود. نظر به ماده 2 آیین‌نامه بهداشت و تصویب‌نامه هیات وزیران درباره آلودگی هوا و مصوبات 134، 135، 136 و 240 شورای عالی حفاظت محیط زیست و با توجه به تعریف کمیته ملی یونسکو (آلودگی هوا عبارت است از حضور مواد سمی، آزار دهنده و یا صدمه زننده به اموال و حیات گیاهان، حیوانات و انسان) ضرورت حذف سیلیس و اصلاح سیستم سندبلاست واضح و ضروری می‌باشد. البته متریال جایگزین سیلیس مانند مس‌باره و سنگ‌باره نیز عرضه شده که مشکلات زیست‌محیطی سندبلاست را کاسته ولی در مقایسه با روش مذکور 2 تا 4 برابر گران‌تر می‌باشد. با این حال افرادی که در این زمینه کار می‌کنند نیاز به رعایت موارد ایمنی و بهداشتی بسیاری دارند اعم از استفاده از ماسک‌های تنفسی مخصوص، سیستم تهویه مجهز به اکسیژن و استفاده از روش‌های پیچیده کاهش آلودگی در محیط کار و… .
مشکل دیگر سیستم بلاستینگ نیاز به آسیب‌شناسی و لکه‌گیری سازه هر چندسال یک‌بار می‌باشد که اگر این کار صورت نپذیرد خوردگی بوجود می‌آید و این خوردگی توسعه پیدا کرده و از آن نقطه که معمولا نقطه‌ی اتصالات است، سازه را دچار ضعف می‌کند.
از مشکلات دیگر سندبلاست صدمه دیدن و زخمی شدن سطوح سازه می‌باشد. ذرات سیلیس با قدرت به سطوح زنگ‌زده و رنگ خورده کوبیده می‌شود و در حین برداشتن نواقص به بافت سالم آهن نیز صدمه وارد می‌کند و به اصطلاح گوشت آهن کنده می‌شود و از استقامت آهن و فولاد کاسته می‌شود.
بعد از سندبلاست باید در سریع‌ترین زمان ممکن سازه با پوشش‌های مناسب کوت شود چرا که قطعات سندبلاست شده سریع‌تر در معرض خوردگی قرار دارند اما به‌طور معمول این مهم، در فاصله زمانی استاندارد انجام نمی‌شود.
کلیه روش‌های بلاستینگ بسیار زمان‌بر و پرهزینه هستند و معمولاً تجهیز کارگاه در محیط‌های شهری با دردسرهای فراوانی از جمله اخذ مجوزهای مربوطه، قنداق کردن کل سازه و استفاده از ابزار دست و پاگیر، همراه می‌باشد.
گروه شیمیایی تحقیقاتی حربا از سال 1370 بنابر اهداف کاری خود مبنی بر تحقیق درباره کنترل خوردگی و روش‌های نوین ایزولاسیون با بهره‌گیری از علوم پیشرفته قدم به عرصه تولید محصولات تخصصی در این زمینه گذاشت و در ضمن تولید محصولاتی چون انواع رنگ و رزین، جوهررنگ تیوپی و چسب با افتخار به عنوان تنها تولید کننده موم پرایمرها در ایران فعالیت خود را آغاز نمود.
موم‌پرایمرهای ایندی تنها متریال موجود در کشور هستند که برپایه معدنی و پلیمری آمیخته تولید شده‌اند. با توجه به نحوه‌ی فرمولاسیون و دارا بودن خواص موم، سازه‌های بتنی و فلزی را مومیایی و کوتینگ و در برابر تمامی عوامل خورنده از جمله رطوبت، اسیدها، بازها، یون کلر، سولفات‌ها و غیره، به صورت دائم محافظت می‌کنند. از مهمترین ویژگی‌های این محصول، حذف پروسه پرهزینه و مشکل آفرین سندبلاست، امکان اجرای عملیات جوشکاری، تحمل کشش، خمش و فسادناپذیری می‌باشد. این محصول دارای تاییدیه‌هایی از اداره استاندارد ایران، BS، دانشگاه پلی‌تکنیک، مرکز تحقیقات وزارت مسکن، وزارت راه و شهرسازی، صنایع دفاع، موسسه رازی وهمچنین شرکت نفت می‌باشد. موم پرایمرها تحت پوشش گارانتی شرکت سهامی بیمه ایران هستند.
تولیدات گروه شیمیایی تحقیقاتی حربا مولود دوران تحریم و در راستای تقویت اقتصاد مقاومتی کشور بوده و طی سال‌های گذشته با همکاری نمایندگان متخصص و مبتکر خود به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است. در این مقطع زمانی مهندسین آبادگر کشور که استفاده از محصولات نوین و داخلی را سرلوحه کارخود قرار داده‌اند، در پروژه‌های مهم کشور از جمله صنایع مترو، صنایع پل‌سازی و انبوه‌سازی از خدمات گروه حربا بهره‌مند گشته‌اند. گروه حربا به عنوان یکی از اعضای قدیمی و پویای انجمن خوردگی و با هدف بهینه‌سازی کنترل خوردگی امیدوار به حفظ سرمایه‌های کلان مملکت می‌باشد تا ایرانی آبادتر داشته باشیم.
جانتان خوش باد
منابع :
• مهندس مجتبی اربابی، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان سازه‌های فولادی استان تهران
• مهندس اولیازاده عضو اصلی کانون نظام مهندسی استان تهران
• مهندس سیامک گل نرگسی استاد دانشگاه